Categories
Праект Канстытуцыі ад Юрася Зянковіча
Текст будет по-русски, а сам документ по-беларусски.
Поскольку разговоров о конституционной реформе очень много, да она и объективно необходима, я сел дописывать свой старый проект.
Разделы о механизмах государственной власти — это что-то такое, что может меняться в зависимости от приоритета тех, кто придет к власти. Может быть у нас будет по-прежнему суперпрезидентская республика, может просто президентская, а может быть и парламентско-правительственная (мой проект как раз заточен под последнее).
Но вот первые два раздела касаются не только власть имущих, а каждого беларуса. Потому что первые два раздела — это о том, как организована жизнь каждого из нас, а также о том, какие у нас у всех права.
Поскольку документ длинный и довольно нудный для большинства, я пройдусь по основным пунктам, которые, как мне кажется. особенно важны для всех и каждого:
- Право граждан на вооруженный бунт против тех, кто захватил государственную власть (статья 3).
- Неограниченное право на свободу собраний (статьи 5 и 36).
- Запрет пропаганды тоталитарных идеологий (статья 6).
- Приоритет международных договоров и их прямое действие (статья 10).
- Суд Европейского Союза — последняя апелляционная инстанция, куда можно обжаловать решения судов Беларуси (статья 10). Этот пункт особо подчеркну: для бизнеса важна независимость и неподкупность судебной системы. Можно купить хоть всех беларусских судей или поставить их в зависимость от себя — но суд ЕС купить невозможно. Кстати, по такому же пути пошел Ли Кван Ю в Сингапуре, который записал в конституцию Верховный Суд Англии как последнюю апелляционную инстанцию. Коррупция в судах Сингапура (которая до того цвела пышным цветом) потеряла всякий смысл — решения любого продажного судьи можно было отменить в Англии.
- Запрет на выдачу граждан Беларуси иностранным государствам — своих преступников судим сами (статья 12);
- Государственный язык — беларусский. Свободное развитие и использование русского, польского и идиша как традиционных языков жителей Беларуси (статья 14).
- Символика прописана в Конституции (статья 15).
- Полная свобода предпринимательства (статья 17).
- Беларусь — безъядерная зона (статья 20).
- Защита человеческой жизни с момента зачатия; смертная казнь только в исключительных случаях (статья 23).
- Лишение свободы — только по решению суда (статья 24).
- Абсолютное право на присутствие адвоката — без него любые действия правоохранителей незаконны (статья 26).
- Осудить за преступление можно только, когда доказательства превыше любых разумных сомнений. Право на суд присяжных. Два раза за одно деяние не судят — никаких возвратов на доследование, никаких апелляций после оправдания, никаких вновь открытых обстоятельств в уголовных делах (статья 27).
- Право не свидетельствовать против себя. Право на семейную, адвокатскую, врачебную тайны и тайну исповеди (статья 28).
- Незаконные доказательства незаконны. Решения, принятые на основе незаконных доказательств, тоже незаконные (статья 29).
- “Мой дом — моя крепость”. Право на самозащиту любыми способами (статья 23), право на защиту своего жилья любой ценой (статья 31).
- Брак — это союз мужчины и женщины. Государство не имеет права вмешиваться в семейные отношения и в воспитание детей (статья 33).
- Абслютное право частной собственности, в том числе на землю. Отчуждение частной собственности только с согласия собственника, т.е. государство должно договориться о размере компенсации с собственником до изъятия (статья 40).
- Запрет государству на занятие бизнесом. От слова “вообще”, кроме обеспечения деятельности государства и защиты страны. Поскольку сразу это сделать нереально, то переходный период на 25 лет, в течение которого все госпредприятия должны быть проданы. Беларусы имеют приоритетное право их купить (статья 41).
- Ограничение права на труд и предпринимательство недопустимо (статья 42).
- Государство создает частную пенсионную систему и систему социального страхования. направляя туда средства от приватизации госсобственности (статья 45).
- Среднее образование — бесплатное. Высшее платное, но создается система кредитов. Это вместо отработок. Рассчитался — и свободен. Кредиты в том числе под образование за границей (статья 46).
- Право на выбор языка образования и воспитания государство не ограничивает (статья 47).
- Благотворительность освобождается от налогов (статья 51).
Categories
Три требования к властям
Сёньня нашая краіна перажывае пачатак эканамічнага і сацыяльнага тайфуна – да вельмі сур’ёзных праблемаў з эканомікай у пачатку году, дадаўся каранавірусны крызіс. Каранавірус, з аднога боку, абнажыў крызіс недаверу да ўлады, а з другога – прывёў да сусьветнай эканамічнай дэпрэсіі, якая пагражае стацца настолькі ж сур’ёзнай, як сусьветная вайна.
Беларускі рэжым гэты крызіс не перажыве. Дні Лукашэнкі і ягонай банды палічаныя. Няважна, як пройдуць “выбары” ў жніўні гэтага году – краіну накрые такая хваля крызісу, якую беларусы ня бачылі з 1990-1991 году, а можа нават і горш. Гэтая хваля змые Лукашэнку і ягоную “сацыяльную дзяржаву” ў нябыт гісторыі.
Але калі хваля схлыне, мы застанемся са зруйнавай эканомікай і няспраўнай дзяржавай. Хто прыдзе да ўлады пасьля палітычнай (а, магчыма, і фізычнай сьмерці) Лукашэнкі, на сёньня невядома. Але важна ведаць, як і куды весьці краіну, каб не паўтараць памылкі апошніх 30 год.
Гэты тэкст не прэтэндуе на ролю эканамічнай праграмы будучай улады, а хутчэй прызначаны, каб пачаць грамадзкую дыскусію.
АКТЫВЫ БЕЛАРУСІ
У актывах у нас ня так шмат козыраў. Але гэта адзінае, што мы можам выкарыстаць, каб праз наступныя 30 год дагнаць найбольш разьвітыя эканомікі Эўропы і сьвету. Гэта не перабольшваньне – правільная эканамічная палітыка новага ўраду, асабліва ў першыя 3-5 год, здольная закінуць Беларусь на такую высокую арбіту эканамічнага разьвіцьця, што праз 25-30 год беларусы дагоняць па ўзроўню жыцьця Нямеччыну, Францыю і Брытанію, перагнаўшы і пакінуўшы далёка ззаду Польшчу, Расею, Украіну і Летуву.
У актыве Беларусі ёсьць: шмат незагаспадаранай зямлі, сякія-такія карысныя выкапні (накшталт калійнай солі), нафтаперапрацоўка, геаграфічнае становішча на перасячэньні транспартных маршрутаў “захад-усход” і “з варагаў у грэкі”, а таксама ў меру спраўная сістэма адукацыі ды працавітае, няблага адукаванае насельніцтва.
Нафтаперапрацоўку, соль, сельскагаспадарчую вытворчасьць і геаграфічнае становішча спрабаваў выкарыстоўваць Лукашэнка. Вынікі былі так сабе. Зрэшты, ніхто ў новага ўрада гэтыя козыры не забірае – іх па-ранейшаму можна выкарыстоўваць, аднак памятаць, што іх недастаткова для пабудовы спраўнай эканомікі.
КУЛЬТ АДУКАЦЫІ
Што Беларусі сапраўды трэба разьвіць хутка і максімальна якасна – гэта адукацыю насельніцтва.
На сёньня мільёны даляраў убухіваюцца ў спорт, ад якога радасьць толькі Лукашэнку ды ягоным сынам ад таго, што іх беларускія спартоўцы ад часу да часу перамагаюць на стадыёнах па ўсім сьвеце. Рэальнай эканамічнай аддачы ад гэтага няма.
Беларусі жыцьцёва неабходна зрабіць з адукацыі культ. Тыя грошы, якія трацяцца на прызавыя для спартоўцаў, трэба патраціць на прызавыя для пераможцаў міжнародных школьных ды студэнцкіх алімпіядаў ва ўсіх галінах ведаў – матэматыка, інфарматыка, фізіка, хімія, біялогія, геаграфія, замежныя мовы… Любыя дысцыпліны і любыя спаборніцтвы, дзе перамагаюць веды, а не фізычная сіла.
Калі беларускі школьнік атрымае 100,000 даляраў за перамогу на сусьветнай алімпіядзе па сваім прадмеце, гэта зробіцца стымулам для яго вучыцца далей. Што важна, іншыя школьнікі пабачаць на рэальным прыкладзе, што вучоба “на выдатна” – гэта ня толькі пахвала ад бацькоў, але і моцная матэрыяльная падтрымка.
Школьнікі, якія здолеюць паступіць у любы ўніверсітэт з сусьветнага сьпісу ТОП-300, будуць атрымліваць крэдыт на вучобу і на пражываньне за мяжой. Крэдыт сьпішацца пры ўмове, што такі малады сьпецыяліст адпрацуе 10 год у Беларусі пасьля выпуску з універсітэту. Няважна, на дзяржаўнай ці на прыватнай працы – галоўнае, ён павінен пражыць 10 год у Беларусі і плаціць тут падаткі. Тое самае датычыць маладых сьпецыялістаў, якія выпусьціліся зь беларускіх ВНУ: яны вінаватыя дзяржаве за навучаньне да таго часу, пакуль 10 год не адпрацуюць у Беларусі на любой працы, няважна па сьпецыяльнасьці ці не. Такім чынам, замест казарменна-прыгоннага метада разьмяркаваньня, у Беларусі зьявіцца рынкавая сістэма стымуляваньня выпускнікоў заставацца на радзіме і падымаць яе эканоміку. Ну а калі хто ня хоча жыць у Беларусі – няма праблемаў, аднак грошы, патрачаныя на навучаньне, павінныя быць вернутыя дзяржаве (ці хутчэй упаўнаважаным банкам, якія будуць адміністраваць крэдыты пад дзяржаўныя гарантыі).
Ужо праз 5-10 год у Беларусі зьявяцца сьпецыялісты зь якаснай як беларускай, так і замежнай адукацыяй, якія мінімум 10 год будуць працаваць у нашай эканоміцы. А хутчэй за ўсё застануцца тут назаўсёды, бо за 10 год яны пусьцяць карані і зробяць пасьпяховую кар’еру на радзіме.
БІЯТЭХНАЛОГІІ І ІТ
ІТ-сэктар больш-меньш пасьпяхова разьвіваецца пры існуючай уладзе. Аднак нават гэтая ўлада зразумела, што дзеля разьвіцьця перадавых тэхналогіяў ім трэба стварыць спрыяльныя эканамічныя ўмовы.
Тым ня меньш ІТ – гэта канец ХХ і самы пачатак ХХІ стагоддзя. Сусьветны рынак ІТ крышталізуецца, і новых нішаў на ім будзе ўсё меней. Да пэўнай ступені ІТ – гэта тая эканамічная галіна, якая можа яшчэ год 20-30 цягнуць краіну наперад. Але яе рэсурс сканчаецца.
Каранавірусны крызіс паказвае, што біятэхналогіі – гэта ня толькі эканамічна выгодна, але гэта пытаньне выжываньня нашай цывілізацыі і нават біялагічнага віду.
На сёньня біятэхналогіі ў сьвеце зьвязаныя шматлікімі прававымі і этычнымі бар’ерамі. Усе сьпецыялісты гавораць, што будучыня біятэхналёгіяў ляжыць у галіне эксперыментаў са ствалавымі клеткамі, у тым ліку ствалавымі клеткамі чалавека. Біёлагам жыцьцёва неабходна капацца ў нашай генетычнай праграме – нашым ДНК. Аднак яны ня могуць, бо сьціснутыя дзяржавамі і іх правіламі і законамі пра абмежаваньне эксперыментаў над ствалавымі клеткамі чалавека.
Тая дзяржава, якая першая разьняволіць біёлагаў і іншых навукоўцаў і дазволіць эксперыменты з чалавечымі ДНК (у тым ліку з эмбрыёнамі чалавека), атрымае магутныя інвестыцыі ад транснацыянальных карпарацыяў, што сьпецыялізуюцца на медычных і генетычных дасьледваньнях. Такія карпарацыі будуць разьмяшчаць тут свае навуковыя цэнтры (у якіх будуць працаваць нашыя навуковыя супрацоўнікі), вытворчасьці (дзе будуць працаваць нашыя рабочыя), а таксама банкі патэнтаў і тэхналогіяў. Сьпецыялісты такіх кампаніяў будуць выкладаць у нашых ВНУ, яшчэ больш падвышаючы ўзровень адукацыі беларусаў.
Беларусь можа заняць гэтае месца і атрымаць магутны штуршок у разьвіцьці пры ўмове, што яна дазволіць эксперыменты над ДНК чалавека на сваёй тэрыторыі.
ЛЁГКАЯ ДЗЯРЖАВА І ДЭРЭГУЛЯВАНАЯ ЭКАНОМІКА
Досьвед беларускага ІТ-сэктара паказвае, што ён разьвіваецца пры дзьвюх умовах: мінімум умяшальніцтва дзяржавы і нізкія падаткі.
Гэты пазітыўны досьвед трэба прымяніць да рэшты беларускай эканомікі: скараціць на 70%-80% колькасьць міністэрстваў і іншых кантрольна-правяраючых ворганаў, а таксама радыкальна зьнізіць падаткі. Беларусы ўжо навучыліся законапаслухмянасьці, і яны будуць плаціць падаткі пры мінімальным кантролі з боку дзяржавы.
Беларуская дзяржава павінная быць максімальна лёгкай і максімальна таннай. Захаваць трэба наступныя міністэрствы: абарона і ўнутраныя справы (абарона ад зьнешніх ворагаў і ад злачынцаў – натуральная функцыя дзяржавы), юстыцыя (правасуддзе – таксама функцыя дзяржавы), фінансы і падаткі (каб фінансаваць дзяржаўны апарат), адукацыя і навука (таму што ставім на яе разьвіцьцё). Астатнія міністэрствы павінныя быць скарочныя як непатрэбныя. Туды ж усе дзяржаўныя канцэрны, камітэты ды г.д. Дзеля кіраваньня дзяржаўнай уласнасьцю – да таго часу, пакуль яна ня будзе цалкам прыватызаваная – павінен захавацца камітэт па дзяржаўнай маёмасьці, які на конкурснай аснове будзе прызначаць кіраўнікоў прадпрыемстваў, што часова застаюцца ў дзяржаўнай уласнасьці. Пры гэтым камітэт не павінен прымаць ніякіх іншых кіруючых рашэньняў, апроч прызначэньня і адкліканьня ў прадугледжаных законам выпадках назіральных радаў. Апарат такога камітэта будзе мінімальна неабходным для выкананьня гэтых функцыяў.
За кошт абглягчэньня дзяржавы зьявіцца магчымасьць радыкальна скараціць падаткі, што, у сваю чаргу, прывядзе да паляпшэньня бізнэс-клімату ў краіне.
Вырашэньне мясцовых побытавых і камунальных праблемаў павінна быць перададзенае ўніз, на ўзровень мясцовага самакіраваньня, якое павінна атрымаць права ўводзіць свае падаткі. Такім чынам будзе створаная канкурэнцыя паміж рэгіёнамі: там, дзе хочуць больш сацыялізму і сацыяльных гарантыяў, павінныя будуць знайсьці для іх сродкі самастойна, што, у сваю чаргу, падыме мясцовыя падаткі і будзе пагаршаць канкурэнтаздольнасьць рэгіёну для бізнэса. Людзі на месцах будуць вучыцца адказнасьці і выбару – больш месцаў працы або больш сацыялізму (на які, як вядома, рана ці позна сканчаюцца грошы). Самі грамадзяне таксама атрымаюць выбар дзе жыць – там, дзе вышэй падаткі, але больш сацыялізму, або там, дзе ніжэй падаткі і больш працы.
ВЫСНОВЫ
Як паказвае сусьветная практыка, нізкія падаткі, мінімум дзяржаўнага рэгуляваньня і адукаванае насельніцтва – гэта рэцэпты пераўтварэньня эканомікі адсталай дзяржавы ў эканоміку “тыгра”. Тыя краіны, дзе былі выкананыя гэтыя ўмовы, на працягу жыцьця аднаго пакаленьня, за 20-30 год уварваліся ў сьпісы найбольш пасьпяховых і разьвітых дзяржаваў планеты. Паглядзіце прыклады Тайваня, Сінгапура, Паўднёвай Карэі, Ірландыі – у гэтых краінах пайшлі па апісаным вышэй шляху. Нават нашыя суседзі палякі, эканоміка якіх яшчэ ў 1990 годзе была слабейшая за нашу, сёньня ўваходзяць у ТОП-30 самых заможных дзяржаваў.
Калі беларусы хочуць быць пасьпяховай нацыяй, мы павінныя пачаць рабіць культ навукі, разрэгуляваць эканоміку і паставіць на разьвіцьцё біятэхналёгіяў.
Юрась Зянковіч